"Mảng ghép" cuối cùng!

Cụ Đinh Nho Huề (1890-1966)  

Cụ Đinh Nho Huề quê làng Gôi Mỹ (Sơn Hòa, Hương Sơn, Hà Tĩnh). Cụ là hậu duệ của những bậc danh nho thế kỷ XIII như tiến sĩ Đinh Nho Công, hoàng giáp Đinh Nho Hoàn…Hồi trẻ cụ học chữ Hán ở quê nhà, nhưng vì nghèo đói mà năm 1924 đã phải bỏ quê ra Hải Phòng, làm thư ký cho hãng tầu buôn Bạch Thái Bưởi, rồi năm 1925 đưa cả gia đình vào Sài Gòn làm ăn, đến đầu năm 1929 lại phải “lủi thủi” trở về quê. Gia đình cụ chỉ có 4 năm sinh sống ở Sài Gòn, nhưng đây là thời kỳ đầy biến động xã hội, sự bóc lột cùng sự đàn áp phong trào yêu nước của Pháp và tay sai đã đến đỉnh điểm. Những người cộng sản thì đang âm thầm, ráo riết tập hợp lực lượng để thống nhất sự lãnh đạo của đảng ở cả Bắc, Trung và Nam Kỳ. Đinh Phạm Thái là con út (sinh năm 1937), khi lớn lên ông được nghe cha kể về những năm tháng không thể nào quên đó: “Cha làm thư ký Hội Liên Thành, được dượng (anh em cọc chèo) Tú Kiên dìu dắt, liên hệ với các đảng viên của Tân Việt Đảng. Đã xảy ra nhiều vụ bắt bớ những người trong hội kín với cha. Anh Nguyễn Duy Trinh quê Nghi Lộc, Nghệ An, lúc 17 tuổi đã gia nhập Tân Việt, vào Sài Gòn hoạt động, hôm đó anh đang tá túc ở nhà mình thì bị mật vụ Pháp ập vào bắt được. Chúng đánh anh rất đau trước mặt cha, anh vẫn một mực không khai có liên quan đến cha, mà chỉ là khách vào hỏi mua hàng. Sau sự việc ấy, các anh Hà Huy Tập, Trần Ngọc Danh, Nguyễn Khoa Hiền là các yếu nhân của Tân Việt Đảng, đồng hương Hà Tĩnh với cha có ý định lánh ra nước ngoài hoạt động, cụ thể là sang Hương Cảng, rồi đi Ma Cao, Trung Quốc. Cha bỏ tiền mua vé và đưa các anh xuống tầu trót lọt…”

Câu chuyện đã để lại ấn tượng không phai trong lòng ông Đinh Phạm Thái. Ông muốn tìm hiểu sâu thêm về chuyến xuất dương lịch sử ấy của những chiến sĩ Tân Việt Đảng trước ngày hợp nhất Đảng Cộng sản Việt Nam mùng 3-2-1930. Hầu như không có tư liệu trên sách giáo khoa lịch sử và các phương tiện truyền thông đại chúng. Ông quyết định tự đi tìm hiểu sự việc có liên quan đến cha mình. Đầu tháng 1-1981, ông đến gặp một lão thành cách mạng, là cụ Hà Huy Giáp. Cụ sinh năm 1908, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng khóa II (ủy viên dự khuyết) và khóa III, nguyên Phó ban Tuyên huấn Trung ương, Thứ trưởng Bộ Giáo dục, những năm cuối thập niên 20 của thế kỷ trước cụ đã có mặt ở Nam Bộ, tham gia Xứ ủy Nam Kỳ. Cụ vui vẻ đón tiếp con trai của người bạn vong niên thuở hàn vi và cụ đã viết giấy chứng nhận: “…Cụ Đinh Nho Huề người quê tôi là nhà nho nghèo yêu nước. Lối 1925-1926 cụ vào Sài Gòn kiếm kế sinh sống. Cụ làm thư ký của hãng nước mắm Liên Thành - Khánh Hội, của Hội Liên Thành lập ra theo chủ trương cải cách chức nghiệp của cụ Phan Chu Trinh. Lúc đầu Hội có mở trường Dục Thanh mà Bác Hồ trên đường tìm cách ra nước ngoài, đã có vào dạy một thời gian. Nhưng không lâu trường đó bị cấm. Hội này dung nạp những người thất cơ lỡ vận. Cụ Đinh Nho Huề vào đây mấy năm rồi lại trở về quê nhà. Lúc bấy giờ cụ có liên hệ với cụ tú Nguyễn Đình Kiên - Bí thư kỳ bộ Tân Việt ở Nam Kỳ…”. Như vậy, vị lão thành cách mạng đã làm rõ thêm quá trình hoạt động trong vỏ bọc Hội Liên Thành của cha, song không thấy nói gì đến chuyến xuất dương. Ông Đinh Phạm Thái được biết, thời điểm nhóm Hà Huy Tập ra nước ngoài, cụ Hà Huy Giáp đang hoạt động ở Hậu Giang, là Bí thư đặc ủy miền Hậu Giang, nên có thể cụ không hay biết sự kiện trên. Nhiều năm sau lần gặp cụ Hà Huy Giáp, ông đến Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh, và có bản xác nhận (ngày 28-2-2011): “Căn cứ vào những tài liệu lưu tại kho lưu trữ, cụ Đinh Nho Huề năm 1928 là thư ký của Hội Liên Thành ở bến cảng Marne Sài Gòn, có quan hệ với tổ chức chính trị ở Sài Gòn chống Pháp. Cụ tàng trữ nhiều bản danh chỉ khác nhau dưới cùng một tên và tàng trữ nhiều tài liệu nghi vấn khác”. Xác nhận này cho thấy, trong nhà cụ Đinh Nho Huề ngày ấy có nhiều tài liệu bí mật. Cụ làm việc ở bến cảng, đây là điều kiện thuận lợi để cụ dẫn đường cho những người xuất dương trước sự kiểm soát nghiêm ngặt của hiến binh và mật vụ Pháp. Thế rồi đến thời điểm cuối tháng 4 vừa qua, nhân kỷ niệm 110 năm ngày sinh của Tổng Bí thư Hà Huy Tập (24/4/1906 – 24/4/2016), ông Đinh Phạm Thái đã linh cảm, rất có thể sự kiện xuất dương gần 90 năm về trước được các nhà nghiên cứu sử học tìm hiểu, làm sáng tỏ những điều mà cha đã từng kể. Chỉ trước lễ kỷ niệm trọng thể 110 năm ngày sinh Hà Huy Tập có một ngày, tình cờ một người đồng hương Hà Tĩnh đến tận nhà tặng ông tập kỷ yếu cuộc hội thảo về thân thế, sự nghiệp của nhà cách mạng, trong đó có bản tham luận của PGS.TS.Trần Đức Cường - Phó Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam: “Hà Huy Tập những năm đầu hoạt động cách mạng”. Đoạn cuối viết: “Nhận thấy những hoạt động của Đảng Tân Việt còn có những hạn chế về đội ngũ cán bộ, Hà Huy Tập và một số đồng chí khác có chủ trương thông qua Đảng cộng sản Pháp gửi một số thanh niên, học sinh sang Pháp học tập. Tháng 2-1928, ở Sài Gòn xảy ra vụ án đường Bácbie khiến cảnh sát tiến hành lùng sục bắt các chiến sĩ yêu nước, cách mạng rất gắt gao. Cảnh sát tìm thấy nhiều tài liệu quan trọng của Kỳ bộ Tân Việt tại số 11 phố Faucault, ngay sát phố Bácbie, trong đó có cả những tài liệu do Hà Huy tập viết khi ông là thư ký của Kỳ bộ. Trong vụ bắt bớ này, hai người đồng chí của Hà Huy Tập là Nguyễn Duy Trinh và Đào Xuân Mai bị bắt ngay sau khi căn nhà số 11 phố Faucault bị lục soát. Trước sự khủng bố gắt gao của thực dân Pháp, Tổng bộ Tân Việt quyết định để một số đồng chí bị lộ tạm lánh ra nước ngoài. Cuối tháng 12-1928, Hà Huy Tập cùng Trần Ngọc Danh, vợ chồng Trần Phạm Hồ, Nguyễn Khoa Hiền và một số đồng chí khác từ Sài Gòn sang Trung Quốc nhằm liên kết các tổ chức cách mạng Việt Nam ở đây trong cuộc đấu tranh chống ách thống trị tàn bạo của thực dân Pháp và tay sai, giành độc lập cho dân tộc…”

Những sự kiện được miêu tả trong bản tham luận rất khớp với lời kể của cụ Đinh Nho Huề lúc sinh thời. Qua công trình nghiên cứu của nhà sử học, ông Đinh Phạm Thái còn suy ra, ngôi nhà mà gia đình ông ở Sài Gòn những năm 1925-1929 chính là số nhà 11 đường Faucault, nay là đường Nguyễn Phi Khanh, phường Tân Định, quận 1, Tp.Hồ Chí Minh.

Nhà triết học kiêm nhà văn Nga Secnưisecxki trong tác phẩm nổi tiếng Làm gì? có câu: Đôi khi một sự kiện lịch sử quan trọng, lại giống như một bức tranh chưa hoàn chỉnh, thiếu mảng ghép nào đấy trong ký ức của những người trong cuộc, nhiệm vụ của chúng ta là cần phải hoàn chỉnh bức tranh đó. “Bức tranh” Hà Huy Tập và các đồng chí xuất dương đã khá đầy đủ: mục đích, địa điểm chuyến đi, ngày giờ và những người tham gia cuộc xuất hành…Giờ đây đã đủ cơ sở để bổ sung một “mảng ghép” còn khuyết. Cụ Đinh Nho Huề chính là người tổ chức đưa Hà Huy Tập và các đồng chí trong Đảng Tân Việt xuống bến cảng Marne xuất  dương sang Hương Cảng cuối năm 1928.

Cần nói thêm đôi chút về quá trình hoạt động sau này khi trở về quê nhà của cụ Đinh Nho Huề. Bề ngoài cụ dạy học và làm nghề thuốc đông y, thực ra gia đình cụ là cơ sở bí mật của Huyện ủy Hương Sơn và tỉnh ủy Hà Tĩnh. Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, dù tuổi cao cụ vẫn nhiệt tình tham gia phong trào, là Hội trưởng Văn nghệ tuyên truyền xã, từng được giải nhất  cuộc thi thơ năm 1949-1950 do Hội Văn nghệ Liên khu 4 tổ chức. Những đóng góp của cụ trong sự nghiệp giải phóng dân tộc đã được Đảng, Nhà nước ghi nhận, cụ đã được truy tặng bằng Có công với nước; Kỷ niệm chương Tổ quốc ghi công và Huân chương Độc lập Hạng Ba.